احساس تنهایی چیزی است که همه ما گهگاه به دلایل مختلفی دچار آن می‌شویم، اما تنهایی طولانی مدت مشکلی است که می‌تواند تأثیر مخربی بر سلامت روانی و جسمانی فرد داشته باشد، خصوصاً برای آن دسته از سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند. طبق تحقیقات انجام شده، از هر 10 فرد بالای 65 سال یک نفر همیشه یا اغلب اوقات احساس تنهایی می‌کند. همچنین تحقیقات نشان داده که احساس تنهایی در سالمندان می‌تواند باعث خطراتی مثل افزایش احتمال بیماری‌های کرونری قلب، سکته مغزی و زوال عقل، و همچنین اضطراب و افسردگی شود.
علت احساس تنهایی در سالمندان
احساس تنهایی و انزوای اجتماعی همیشه ناشی از تنها بودن نیست بلکه عوامل دیگری مثل ارتباط نداشتن با عزیزان و دوستان نیز می‌توانند نقش مهمی در این زمینه داشته باشند. برای سالمندان فاصله داشتن از خانواده و دوستان می‌تواند یکی از دلایل اصلی احساس تنهایی باشد. البته، هرچند که فاصله فیزیکی می‌تواند برقراری ارتباط را سخت کند، اما همانطور که گفته شد عوامل دیگری هم وجود دارد که می‌توانند به بروز احساس تنهایی کمک کنند. برای مثال، سالمندان وقتی بازنشسته می‌شوند روزشان طولانی‌تر می‌شود، حال آنکه، اعضا خانواده مشغله‌ها و تعهدات دیگری (مثل رفتن به سر کار) دارند و نمی‌توانند بخش زیادی از روز را در کنار فرد سالمندان بگذرانند که همین باعث ایجاد فاصله عاطفی می‌شود.
همچنین، پروسه پیری باعث می‌شود که سالمندان آسیب‌پذیرتر شده و حرکت کردن برای آن‌ها چالش آفرین‌تر از قبل شود. به علاوه، در این دوره از زندگی یک سری مشکلات سلامتی بروز می‌کند که باعث می‌شود این افراد نیاز داشته باشند که نزدیک خانه بمانند یا برای بیرون رفتن و انجام امور بیرون از خانه نیازمند کمک و حمایت باشند.
آیا احساس تنهایی یک مشکل سلامت روان محسوب می‌شود؟
احساس تنهایی به خودی خود جزء مشکلات سلامت روانی نبوده، اما این دو ارتباط زیادی با یکدیگر دارند. داشتن یک مشکل سلامت روان می‌تواند احتمال احساس تنهایی را افزایش بدهد.
برای مثال، ممکن است برخی افراد از بعضی از مشکلات سلامت روان برداشت درستی نداشته باشند، که همین باعث می‌شود سالمندی که دچار چنین عارضه‌هایی است به سختی بتواند در مورد مشکل خود با این افراد صحبت کند.
یا اینکه ممکن است فرد سالمند مبتلا به فوبیای اجتماعی (یا همان اضطراب اجتماعی) باشد و شرکت در فعالیت‌هایی که افرادی دیگری در آن‌ها مشارکت دارند برایش سخت باشد، که همین باعث می‌شود که فرد سالمند نتواند ارتباط اجتماعی قابل توجهی با دیگران برقرار کرده و دچار احساس تنهایی شود.
به علاوه، احساس تنهایی (خصوصاً در مواردی که به صورت طولانی مدت باشد) می‌تواند تأثیر منفی بر سلامت روانی سالمندان داشته باشد. برخی از تحقیقات نشان داده که احساس تنهایی خطر بروز بعضی از مشکلات سلامت روان مثل افسردگی، اضطراب، کاهش عزت نفس، افزایش استرس و مشکلات خواب را بالا می‌برد.
خطرات احساس تنهایی در سالمندان
اگرچه اندازه‌گیری دقیق میزان انزوای اجتماعی و احساس تنهایی کار سختی است، اما شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان می‌دهد بسیاری از بزرگسالان 50 ساله و بالاتر به اندازه‌ای دچار احساس تنهایی و انزوای اجتماعی هستند که سلامت آن‌ها را به خطر می‌اندازد. تحقیقات اخیر نشان داده که:
- انزوای اجتماعی می‌تواند به اندازه عواملی مثل سیگار کشیدن، چاقی مفرط و بی‌تحرکی، خطر مرگ زود هنگام را افزایش بدهد.
- انزوای اجتماعی حدود 50% ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد.
- ضعیف بودن روابط اجتماعی (که ویژگی بارز آن احساس تنهایی و انزوای اجتماعی است) 29% خطر سکته قلبی و 32% خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
- احساس تنهایی در افزایش نرخ افسردگی، اضطراب و خودکشی نقش دارد.
- در بیماران نارسایی قلبی، احساس تنهایی باعث افزایش حدوداً 4 برابری خطر مرگ، افزایش 68 درصدی احتمال بستری شدن در بیمارستان و افزایش 57 درصدی احتمال مراجعه به اورژانس می‌شود.
خانه سالمندان: بهترین گزینه برای رهایی از تنهایی
خیلی مهم است که بتوانید نشانه‌های احساس تنهایی در یک سالمند نزدیک به خود را شناسایی کنید چراکه در این صورت خیلی زودتر می‌توانید برای مشکل او راه چاره‌ای پیدا کنید. البته در خیلی موارد تشخیص احساس تنهایی از روی نشانه‌های ظاهری آن کار سختی است، با این حال شایع‌ترین علائم این مشکل عبارتند از کناره‌گیری از خانواده و دوستان، کاهش عزت نفس، بی‌حوصلگی و خُلق پایین (low mood). به علاوه، شرایط فرد هم می‌تواند منجر به احساس تنهایی در او شود؛ برای مثال کسانی که اخیراً همسر خود را از دست داده یا به مدت طولانی دچار مشکلات سلامت بوده‌اند بیشتر دچار احساس تنهایی می‌شوند. برای همین، زندگی در خانه سالمندان راه حلی عملی برای سالمندانی است که ممکن است در محل زندگی فعلی‌شان دچار احساس تنهایی یا انزوای اجتماعی شوند. نقل مکان به خانه سالمندان می‌تواند مزایای بسیاری برای سالمندان داشته باشد، از جمله اینکه به رفع احساس تنهایی کمک کرده و کیفیت زندگی سالمند و سطح تندرستی عمومی او را بهبود می‌دهد. در ادامه برخی از این مزایا را توضیح داده‌ایم:
حضور در جمع
برقراری ارتباط با دیگران (دوستان، اعضا خانواده یا افرادی با علائق مشابه) راه بسیار خوبی برای مقابله با احساس تنهایی و رفع انزوای اجتماعی است و سکونت در یک خانه سالمندان موقعیت‌های متعددی را برای افراد سالمند ایجاد می‌کند تا آن‌ها بتوانند با گروه متفاوتی از افراد تعامل اجتماعی داشته باشند. در چنین شرایطی، حتی ارتباط کوتاهی مثل گفتن «صبح به خیر» شرایط را به کلی تغییر داده و می‌تواند به سالمندان کمک کند تا احساس ارتباط بیشتری با محل زندگی‌شان داشته باشند.
حفظ سطح فعالیت
حفظ فعالیت و سرگرم بودن به کارهای مختلف برای سلامت جسم و روان یک فرد مفید بوده و راه بسیاری خوبی برای برقراری ارتباط با دیگران است. بسیاری از خانه‌های سالمندان ساکنین خود را تشویق می‌کنند تا نه تنها سرگرمی‌های مورد علاقه‌شان را کنار نگذارند بلکه فعالیت‌های جدیدی را نیز شروع کنند، بنابراین یکی از اولویت‌های مسئولان خانه‌های سالمندان این است که مطمئن شوند فعالیت‌های مختلفی برای مشارکت سالمندان وجود داشته و بتوانند برای هرکسی یک سرگرمی مناسب ارائه دهند. برگزاری مناسبت‌های مختلف مثل روز مادر، مسابقات بیست سؤالی، موسیقی زنده و برنامه‌های سرگرم کننده، مسابقات و بازی‌های مختلف، فعالیت‌های هنری و صنایع دستی و کلاس‌های آموزشی تنها بخشی از فعالیت‌هایی است که ساکنین خانه‌های سالمندان می‌توانند در آن‌ها مشارکت کنند.
کارکنان کاملاً آموزش دیده و دلسوز
کارکنان خانه‌های سالمندان در زمینه مراقبت‌های پرستاری، اقامتی و کوتاه مدت، به صورت تخصصی آموزش می‌بینند، که این باعث می‌شود تا علاوه بر ایجاد رابطه‌ای صمیمانه با سالمندان تحت مراقبت خود، بتوانند هرگونه تغییر رفتاری که ممکن است نشانه احساس تنهایی یا ناخوش بودن باشد را سریعاً شناسایی کنند. شناسایی زود هنگام این نشانه‌ها باعث می‌شود که بتوان با ایجاد تغییرات به موقع در وضعیت مراقبت سالمندان، سطح شادی، ایمنی و رفاه آن‌ها را به حداکثر رساند.
امکان استفاده از فضای بیرون
بیرون رفتن از ساختمان و استنشاق هوای تازه راه خیلی خوبی برای عوض کردن روحیه سالمندان بوده و همچنین باعث می‌شود که آن‌ها احساس پیوند بیشتری با طبیعت و دنیای اطراف خود داشته باشد. تحقیقات نشان داده که این کار باعث افزایش سلامت جسمانی و روانی در سالمندان شده و بنابراین عامل مهمی برای مقابله با احساس تنهایی در این افراد است. خانه‌های سالمندان فضای بازِ ایمن و محیط بیرونیِ جذابی داشته و بسیاری از آن‌ها در حیاط خود باغ و باغچه‌های مناسبی برای استراحت و وقت گذرانی سالمندان دارند. در کل، این مؤسسات شرایط مناسبی را برای ساکنین خود فراهم می‌کنند تا آن‌ها بتوانند به راحتی در محیط اطراف پیاده روی کرده یا به گشت و گذار بپردازند و وزش نسیم را روی صورت خود احساس کنند.
ایجاد یک دیدگاه مثبت
داشتن یک دید مثبت نسبت به زندگی (در کنار تغذیه مناسب و فعالیت و خواب کافی) یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند سلامت جسمانی و روانی سالمندان را بهبود بخشیده و در عین حال از ایجاد احساس تنهایی در آن‌ها جلوگیری کند. خانه‌های سالمندان اهمیت قدرت مثبت اندیشی برای مقابله با احساس تنهایی را درک کرده و بنابراین تلاش می‌کنند تا محیط خانگی مثبتی را برای تمامی ساکنین خود فراهم کنند و در عین اطمینان حاصل می‌کنند که آن‌ها تغذیه و خواب شبانه خوبی نیز داشته باشند.
خانه سالمندان چگونه مشکل تنهایی در سالمندان را حل می‌کند؟
پرستاران خانه‌های سالمندان:
مدام به سالمندان سر می‌زنند اما نه فقط برای چک کردن وضعیت آن‌ها
بسیاری از سالمندان به شدت مستقل هستند. با این حال، حتی آن‌ها هم نیاز دارند که در تمام مدت کسی در کنارشان باشد. برای همین، پرستار می‌بایست به طور مرتب زمان‌هایی را برای صبحت کردن با سالمندان اختصاص بدهد.
از سالمندان سؤالاتی می‌پرسند تا آن‌ها افکار خود را به اشتراک گذاشته و در مورد زندگی‌شان صبحت کنند
ما همگی، در موقع نیاز از دیگران راهنمایی می‌گیریم؛ در عین حال، هر کسی دوست دارد احساس مفید بودن بکند و سالمندان هم غالباً دانش و تجربیات بسیار زیادی دارند. پس چرا نباید از آن‌ها بهره بگیریم.
با سالمندان در مورد وضعیت زندگی‌شان صحبت می‌کنند
حتی فعال‌ترین و پرجنب و جوش‌ترین سالمندان هم ممکن است در مقطعی نیازمند تغییراتی در وضعیت زندگی‌شان باشند. خوشبختانه، ساکنین خانه‌های سالمندان گزینه‌های زیادی در اختیار دارند که می‌توانند با آن‌ها شرایط زندگی و برخوردهای اجتماعی‌شان را تغییر بدهند.
پرسش‌های متداول
چرا احساس تنهایی یکی از دغدغه‌های سالمندان است؟
سالمندان به این دلیل در معرض خطر بالای دچار شدن به احساس تنهایی و انزوای اجتماعی قرار دارند که آن‌ها بیش از سایرین با عواملی مثل تنها زندگی کردن، از دست دادن دوستان و اعضای خانواده، بیماری‌های مزمن و از دست دادن قدرت شنوایی روبرو هستند.
در کل، تنهایی به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد، هر چقدر هم که برخورد یا حتی ارتباط اجتماعی داشته باشد، باز هم احساس تنها بودن می‌کند.
چطور می‌توانیم احساس تنهایی را در سالمندان از بین ببریم؟
1- برای آن‌ها وقت بگذارید و به حرف‌هایشان گوش بدهید، گاهی اوقات بهترین کاری که می‌توانید برای کسی انجام بدهید این است که به صحبت‌های او گوش بدهید.
2- برای این کار برنامه‌ریزی کنید.
3- برای آن‌ها سرگرمی جدید ایجاد کنید.
4- از آن‌ها بخواهید تا در یک کلاس آموزشی یا سمینار شرکت کنند.
5- از آن‌ها بخواهید چیزی را به کسی درس بدهند.
6- آن‌ها را به برقراری ارتباط با دیگران تشویق کنید.
احساس تنهایی چه تأثیراتی در سالمندان دارد؟
تأثیرات منفی احساس تنهایی در سالمندان عبارتند از نقص در عملکرد روحی و روانی، اختلال در سیستم ایمنی بدن و بالا رفتن خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن و افسردگی.
