بیاختیاری مدفوع (FI) دومین دلیل متداولی است که موجب میشود سالمندان تصمیم به اقامت در خانه سالمندان بگیرند. اگرچه بیاختیاری مدفوع مشکل شایعی است، اما رایج بودن مشکل چیزی از ناراحت‌کننده یا شرم‌آور بودنش برای سالمندان کم نمی‌کند. بیاختیاری مدفوع عوارض عاطفی شدیدی به دنبال دارد که می‌تواند به اضطراب، افسردگی و حتی انزوای اجتماعی دامن بزند. با این‌توصیف مدیریت بیاختیاری مدفوع برای افراد مسنی که در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های روانی و گوشه‌گیری قرار دارند، بسیار مهم است.
بیاختیاری مدفوع چیست؟
بیاختیاری مدفوع به ناتوانی در کنترل کردن عمل دفع گفته میشود که باعث میشود مدفوع ناخواسته از راست‌روده و مقعد نشت کند. بیاختیاری مدفوع، از نشت هر از گاه مدفوع در زمان دفع گاز تا از دست دادن کامل کنترل مدفوع متغیر است. عملکرد روده سالم با حس راست‌روده، توانایی دستگاه گوارش برای نگهداشتن موقتی پسماند و عضلات اسفنکتر مقعد کنترل میشود. نقص در یک یا چند مورد از عملکردهای فوق موجب بیاختیاری مدفوع میشود.
دلایل بیاختیاری مدفوع در سالمندان
بیاختیاری مدفوع گاهی پیامد ابتلا به بیماری‌های مزمن و گاهی جزء عوارض درمان‌های پزشکی و عمل‌های جراحی است. بیماری‌های زیر عارضه‌های شایعی‌اند که موجب بیاختیاری مدفوع می‌شوند:
- آسیب عصبی: چون عصب‌ها مطلع شدن از زمان دفع مدفوع را برای‌مان ممکن میکنند، آسیب عصبی می‌تواند منجر به بیاختیاری مدفوع شود. جراحی، ضایعه نخاعی یا بیماری‌های مزمنی مانند دیابت یا ام اس می‌تواند علت این آسیب باشد.
- آسیب عضلانی: کنترل نداشتن بر عضلات، نگهداشتن مدفوع را دشوار می‌کند. در انتهای راست‌روده عضله‌ای به نام اسفنکتر مقعدی وجود دارد که ممکن است حین تصادف، جراخی پروستات یا زایمان آسیب ببیند.
- یبوست مزمن: یبوست مداوم به مرور زمان باعث سفت شدن و گیر افتادن مدفوع در راست‌روده میشود؛ درنتیجه مدفوع بسیار بزرگ‌تر از آن میشود که بتوان دفعش کرد. عضلات راست‌روده و روده‌ها برای کنار آمدن با این انسداد کشیده و در نهایت ضعیف می‌شوند؛ عضلات ضعیف به مدفوع شل‌تر بالای روده اجازه می‌دهند که از کنار مدفوع سفت بگذرد و نشت کند. همچنین یبوست مزمن می‌تواند باعث آسیب عصبی و عضلانی شود.
- اسهال: شل بودن مدفوع مشکل فعلی بیاختیاری را تشدید می‌کند، چرا که نگهداشتن مدفوع شل در راست‌روده سخت‌تر است. بهعلاوه لزوم استفاده فوری از سرویس بهداشتی احتمال این‌که بیمار مسن نتواند خود را به موقع به دستشویی برساند، بیشتر می‌کند.
- هموروئید یا بواسیر: هموروئید ورید متورمی در بخش تحتانی راست‌روده است. ورید متورم اجازه نمی‌دهد که مقعد کاملاً بسته شود و درنتیجه مدفوع نشت می‌کند.
- خاصیت ارتجاعی نداشتن راست‌روده: سخت بودن دیواره‌های راست‌روده ظرفیت نگهداری را کاهش می‌دهد. خشک و سفت شدن دیواره‌های راست‌روده می‌تواند پیامد باقی ماندن جای زخم(اسکار)، جراحی، دریافت اشعه یا ابتلا به بیماری التهابی روده (IBS) باشد.
- جراحی: جراحی گاهی آسیبی عصبی و عضلانی را در پی دارد که به بیاختیاری مدفوع می‌انجامد. این مشکل به‌ویژه پیامد جراحی‌های برداشتن هموروئید یا دیگر عمل‌های دور راست‌روده یا مقعد است.
- افتادگی راست‌روده: افتادگی در بخشی از راست‌روده که به سمت مقعد پایین می‌آید، ایجاد میشود. افتادگی غالباً نتیجه تقلای شدید و مداوم هنگام اجابت مزاج است.
- رکتوسل: رکتوسل مشابه افتادگی راست‌روده است و زمانی بروز می‌یابد که راست‌روده به‌جای مقعد، به واژن فشار بیاورد و در واژن برجستگی ایجاد کند. رکتوسل علاوه بر بیاختیاری مدفوع مشکلاتی را نیز برای باروری و سلامت دستگاه تناسلی بانوان به وجود می‌آورد.
- استرس یا ترس: سازگار شدن با محیط جدید می‌تواند برای افراد پیر استرس‌زا باشد و به بیاختیاری موقتی مدفوع منجر شود.
- ناتوانی جسمی: یکی از دلایل بیاختیاری مدفوع در افراد پیر و معلول این است که بیمار به دلیل ناتوانی جسمی نمی‌تواند خود را به موقع به توالت برساند. سرعت یا توانایی حرکتی برخی سالمندان به دلیل زمین خوردن یا ابتلا به عارضه‌های گوناگون محدود شده است. غالباً زمان می‌برد تا بیمار خود را با ضرورت در نظر گرفتن زمان بیشتر برای رسیدن به سرویس بهداشتی سازگار کند.
- دمانس: بیاختیاری مدفوع غالباً جزء عوارضی است که در مرحله پایانی آلزایمر یا انواع دیگر دمانس تجربه میشود.
درمان و مدیریت بیاختیاری مدفوع در سالمندان
بیاختیاری مدفوع جزئی را می‌توان در خانه مدیریت کرد، اما روش‌هایی مانند آموزش بیوفیدبک، درمان دارویی یا جراحی برای درمان بیاختیاری شدیدتر توصیه میشود. پزشکان پس از تشخیص بیاختیاری مدفوع سالمندان، ابتدا تغییراتی جزئی را به عنوان اولین مرحله درمان پیشنهاد می‌دهند که در ادامه برایتان توضیح می‌دهیم.
تغذیه
تأمین آب بدن و خوردن میوه، سبزی و غلات سبوس‌دار عمل دفع را تنظیم و از یبوست و اسهال جلوگیری می‌کند.
حرکات کگل
تمرین‌های کف لگن عضلات مقعد را تقویت می‌کند. برای انجام دادن تمرین‌های کگل باید عضلات لگن، باسن و مقعد را منقبض کنید و این انقباض را 5 ثانیه حفظ کنید. انجام دادن حرکات کگل سه بار در روز، هر بار 30 مرتبه معمولاً موجب بهتر یا برطرف شدن مشکل بیاختیاری مدفوع میشود.
استفاده زمان‌بندی‌شده از سرویس بهداشتی
اجابت مزاج عادی به طور متوسط 9 دقیقه طول می‌کشد، اما سالمندان و پرستارانشان غالباً باید زمان کمتری را در نظر بگیرند. افراد سالمندی که نمی‌توانند ضرورت دفع را احساس کنند، بهتر است برای پیشگیری از نشت مدفوع یا افزایش بیش از اندازه حجم مدفوع چند بار در روز به توالت بروند.
تلاش بیشتر برای رعایت بهداشت
پاک کردن مدفوع از روی پوست، بوی بد و تحریک شدن پوست را کاهش می‌دهد. تعویض منظم دستمال توالت نیز ضروری است. رعایت این توصیه‌ها مشکل بیاختیاری مدفوع جزئی را کاهش نمی‌دهد، اما علائم و ناراحتی ثانویه را کمتر می‌کند.
داروهای مسکن بدون نسخه
پزشکان گاهی مصرف داروهای مسکن بدون نسخه را برای مدیریت بیاختیاری مدفوع توصیه میکنند ـ به‌ویژه اگر بیاختیاری مدفوع پیامد یبوست یا اسهال باشد. مصرف داروهای بدون نسخه زیر معمولاً توصیه میشود:
- داروهای ضداسهالی مانند ایمودیوم، لوموتیل (دی‌فنوکسیلات و آتروپین)، لوترونکس (آلوسترون) و پپتو ـ بیسمول که از آبکی شدن مفدوع جلوگیری می‌کند.
- داروهای ملینی مانند شیر منیزیم که مشکل یبوست موقتی را برطرف می‌کند.
- داروهای مسهلی مانند کولاک و دولکولاکس که از سفت شدن مدفوع و در نتیجه یبوست جلوگیری می‌کند.
درمان بیوفیدبک
تمرین‌های بیوفیدبک درمانی غیرجراحی و غیرتهاجمی است که سودمندیاش در کاهش دادن علائم بیاختیاری بسیاری از بیماران اثبات شده است. بیماران از طریق درمان بیوفیدبک یاد می‌گیرند که آن دسته از فرایندها و عملکردهای بدن را که معمولاً غیرارادی است، کنترل کنند.
- بیوفیدبک معمولاً با کمک پرستار یا پزشک آموزش‌دیده و باتجربه در زمینه این روش شروع میشود. الکترود کوچکی داخل یا در نزدیکی مقعد گذاشته میشود و سیگنال‌هایی به رایانه فرستاده میشود.
- همان‌طور که عضلات لگن منقبض و منبسط میشود، تصویری روی صفحه نمایشگر دیده میشود یا بلندی صدا در واکنش به انقباض و انبساط عضلات تغییر می‌کند. بیمار براساس این بازخورد یا فیدبک می‌تواند متوجه شود که عضلاتش چه زمانی درگیراند، حتی اگر عملکرد عضلات را حس نکند. از این بازخورد برای یادگیری کنترل عضلات استفاده میشود.
توصیه‌هایی برای پرستاری و مراقبت از سالمندان دچار بیاختیاری مدفوع
چنانچه افراد پیر مقیم خانه سالمندان دچار بیاختیاری مدفوع شوند، از طریق مراقبت و برنامه‌ریزی می‌توان از بروز عوارضی مانند راش پوستی، بوی بد، دفع ناخواسته مدفوع و زمین خوردن جلوگیری کرد. بخشی از وظایف پرستاران سالمندان به شرح زیر است:
- پرستاران باید آماده باشند.
لباس‌های تمیز و وسایل بهداشتی مورد نیاز سالمند باید همیشه در دسترس باشند. پرستار سالمند طبق برنامه زمانی مشخصی ایشان را به دستشویی برده و به ایشان در انجام حرکات ورزشی پیشنهاد شده کمک می‌کند. علاوه‌بر این موارد پرستار برنامه غذایی سالمند عزیز را در نظر دارد و موارد لازم را کنترل می‌کند.
- پرستاران باید شأن و منزلت سالمندان را در نظر بگیرند.
بیاختیاری مدفوع برای سالمندان خجالت‌آور است. به‌جای پوشک از واژه لباس زیر استفاده کنید. قرص خوشبوکننده مدفوع را می‌توانید با نسخه یا بدون نسخه تهیه کنید؛ مصرف این قرص بوی بد مدفوع را کمتر می‌کند تا بیماران سالمند کمتر خجالت بکشند.
- پرستار باید به بیمار مسن کمک کند تا زمین نخورد.
سر خوردن و زمین خوردن از جمله اتفاقات رایجی است که هنگام رفتن به توالت رخ می‌دهد. پرستار باید تلاش کند که سرویس بهداشتی حتی‌الامکان در دسترس سالمند باشد. همچنین می‌توان تا زمان یافتن درمان موفقیت‌آمیز از پد و لباس محافظ استفاده کرد.
- مراجعه به پزشک
پرستار سالمند طبق دستورات پزشک از سالمند مبتلا به بیاختیاری مدفوع مراقبت می‌کند. در صورت بروز مشکل‌های جدی و در صورت نیاز موارد لازم را به پزشک ایشان اطلاع می‌دهد تا درمان مناسب برای ایشان در نظر گرفته شود.
عوارض بیاختیاری مدفوع برای سالمندان
بیاختیاری مدفوع می‌تواند عوارض زیر را برای سالمندان به دنبال داشته باشد:
- پریشانی عاطفی: کاهش عزت نفس و وقار به دلیل تحت کنترل نداشتن عملکردهای بدن می‌تواند مایه خجالت، شرم، ناامیدی و افسردگی باشد. بسیاری از بیماران دچار بیاختیاری مدفوع مشکلشان را پنهان میکنند یا در مراسم و برنامه‌های اجتماعی شرکت نمی‌کنند.
- تحریک پوست: پوست دور مقعد ظریف و حساس است. تماس مکرر پوست با مدفوع باعث درد و خارش میشود و ممکن است زخم‌هایی را ایجاد کند که به درمان پزشکی نیاز داشته باشد.
پرسش‌های متداول
برای پیشگیری از بیاختیاری مدفوع در سالمندان چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
1ـ کاهش یبوست: بیشتر ورزش کنید، غذاهای سرشار از فیبر میل کنید و مایعات فراوان بنوشید.
2ـ کنترل اسهال: درمان یا حذف علل اسهال، مانند عفونت روده، از بیاختیاری مدفوع جلوگیری می‌کند.
3ـ زور نزدن هنگام دفع.
در خانههای سالمندان چگونه با مشکل بیاختیاری مدفوع برخورد میشود؟
در خانههای سالمندان بهطور مرتب و مناسب به سالمندان برای رفتن به دستشویی کمک میشود. بهعلاوه پرستاران سالمندان از لباس زیر خاص و پدهای جاذب برای بیماران استفاده میکنند.
نخستین نشانه‌های بیاختیاری مدفوع در سالمندان چیست؟
بیاختیاری مدفوع فوریتی یکی از نشانه‌هاست، فرد سالمند می‌داند که چه زمانی باید عمل دفع را انجام دهد، اما نمی‌تواند مدفوع را تا زمان رسیدن به توالت نگه دارد.
بیاختیاری مدفوع چه ارتباطی با بیماری دمانس در سالمندان دارد؟
بیاختیاری مدفوع و ادرار از جمله مشکلات شایعی است که به موازات پیشرفت بیماری دمانس، به‌ویژه در مراحل میانی و پایانی بیماری بروز می‌یابد.
