کم‌ خونی در سالمندان: پیشگیری و درمان کم خونی در افراد پیر و مسن

درصورتی که تعداد گلبول های قرمزی که در خون فرد جریان دارد از حد نرمال کمتر باشد فرد دچار کم خونی می‌شود. سطح نرمال هموگلوبین معمولا در محدوده ۱۴ – ۱۷ میلی گرم بر دسی لیتر برای مردان و ۱۲ – ۱۵ میلی گرم بر دسی لیتر برای زنان است. کم خونی میان افراد سالمند بسیار شایع است که دلایل احتمالی آن عبارتند از: کمبودهای تغذیه ای، از دست دادن خون، مصرف برخی داروها و جذب ضعیف در سیستم گوارش.

از آنجا که کم خونی معمولاً به دنبال مشکلات دیگری در بدن ایجاد می‌شود اگر علت ابتلا به کم خونی درک نشود به این معنی است که فرد مسئله دیگری درباره سلامتی خود را به خوبی درک نکرده است. به همین علت لازم است که سالمندان در فواصل زمانی معین توسط پزشک معاینه شوند و درصورت لزوم تحت درمان های لازم قرار گیرند.

‌علائم کم خونی در سالمندان

گلبول های قرمز خون برای حمل اکسیژن و انتقال آن از ریه ها به تمام سلول های بدن از هموگلوبین استفاده می‌کنند. اگر فرد به تعداد کافی گلبول قرمز در خونش نداشته باشد بدن او علائمی مربوط به نداشتن اکسیژن کافی تجربه می‌کند‌.

علائم کم خونی حاد ممکن است شامل موارد زیر باشد

• ضربان سریع قلب
• گرفتگی سر
• تنگی نفس
• رخوت و بی حالی

علائم کم خونی مزمن ممکن است شامل موارد زیر باشد

• سردرد
• ضعف بدن
• سرگیجه
• غش
• رنگ پریده شدن پوست

چه عواملی کم خونی را در سالمندان تشدید می‌کند؟

احتمال ابتلا به کم خونی در افراد بالای ۶۵ سال بیشتر از افراد دیگر است. پیشینه ابتلا به برخی از عفونت ها، بیماری های مربوط به خون و اختلالات خودایمنی منجر به بالا رفتن احتمال ابتلا به کم خونی در سالمندان می‌شود. مصرف برخی داروها می‌تواند بر روند تولید گلبول های قرمز اثربگذارد و فرد را دچار کم خونی کند.

در خانه سالمندان نگار، سالمندان عزیز به صورت ماهانه چکاپ می‌شوند و فاکتورهای خونی ایشان تحت کنترل می‌باشد. سالمندانی که از بیماری کم‌خونی رنج می‌برند، تحت نظر پزشک قرار دارند و در صورت نیاز داروهای لازم برای ایشان تجویز می‌گردد. همچنین وعده‌های غذایی سالمندان در این مرکز طبق نظر متخصص تغذیه مجموعه آماده‌سازی می‌گردد و موارد لازم و موارد ممنوعه برای افرادی که مبتلا به کم‌خونی هستند، در رژیم غذایی ایشان لحاظ می‌گردد.

علت های شایع کم خونی در سالمندان

از دلایل ایجاد کننده کم خونی در سالمندان مشکلات مربوط به مغز استخوان (جایی که گلبول های قرمز خون ساخته می‌شوند)‌، کمبود ویتامین ها و کمبود دیگر موادی است که در ساخت گلبول های قرمز خون به کار برده می‌شوند. علل شایع ابتلا به کم خونی عبارتند از:

شیمی درمانی

شیمی درمانی روی آن دسته از سلولهای مغز استخوان که مسئول ساخت گلبول های قرمز خون هستند اثرمی‌گذارد.

کمبود آهن

سالمندانی که گیاهخوار هستند و سایر افرادی که گوشت زیادی نمی‌خورند یا دچار زخم معده یا زخم در روده کوچک اند یا حتی با خونریزی مزمن در روده بزرگ درگیرند گاهی دچار کم خونی می‌شوند.

کمبود ویتامین های لازم برای گلبول های قرمز خون

ویتامین B12 و فولات هردو برای ساخت گلبول های قرمز خون ضروری اند.

پایین بودن سطح اریتروپویتین

اریتروپویتین معمولاً به وسیله کلیه ها تولید می‌شود و به تحریک مغز استخوان برای ساخت گلبول قرمز خون کمک میکند. کسانی که اختلالات کلیوی دارند معمولاً سطح اریتروپویتین بدنشان پایینی است و به همین علت ممکن است دچار کم خونی شوند.

التهاب مزمن

بسیاری از بیماری های مزمن با میزان کم یا متوسطی از التهاب مزمن همراه اند. سرطان و عفونت های مزمن ممکن است باعث ایجاد التهاب شوند. اینطور به نظر می‌رسد که التهاب در ساخت گلبول های قرمز خون اختلال ایجاد میکند. به چنین شرایطی کم خونی ناشی از بیماری مزمن گفته می‌شود.

اختلالات مغز استخوان

هر اختلالی که بر مغز استخوان یا گلبول های قرمز خون اثربگذارد ممکن است در فرآیند ساخت گلبول های قرمز خون اختلال ایجاد کند و به این صورت باعث ایجاد کم خونی شود.

جراحت و ضربه

ایجاد جراحت در بدن یا وارد شدن ضربه (تروما) به بدن می‌تواند منجر به خونریزی شود که معمولاً قابل تشخیص است اما اگر فرد دچار خونریزی داخلی شود تشخیص خونریزی سخت تر خواهد بود.

خونریزی مزمن در معده، روده کوچک یا روده بزرگ

کم خونی در این شرایط ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود،‌ برخی از علل شایع عبارتند از:

• مصرف روزانه آسپرین یا داروی ضدالتهاب غیر استروئیدی
• زخم معده
• سرطان معده یا سرطان روده

عدم مراقبت صحیح از سالمند مبتلا به کم خونی، چه خطراتی به همراه خواهد داشت؟

کم خونی اگر درمان نشود ممکن است سلامت فرد را با مشکلات فراوانی مواجه سازد مانند:

• خستگی مفرط. کم خونی شدید می‌تواند فرد سالمند را به حدی خسته کند که او را از انجام دادن کارهای روزمره بازدارد.
• مشکلات قلبی. کم خونی ممکن است باعث شود ضربان قلب فرد سریع یا نامنظم شود. افراد سالمندی که کم خونی دارند قلبشان خون بیشتری پمپاژ میکند تا بتواند کمبود اکسيژن را در خون جبران کند. فعالیت بیشتر یا نامنظم قلب باعث می‌شود که قلب بزرگ تر شود یا فرد دچار نارسایی های قلبی شود.
• مرگ. برخی از انواع کم خونی مانند کم خونی داسی شکل ممکن است جان فرد را به خطر اندازد. از دست دادن سریع و زیاد خون منجر به کم خونی حاد و شدید می‌شود و می‌تواند کشنده باشد. کم خونی در میان سالمندان خطر مرگ را افزایش می‌دهد.

درمان کم خونی در سالمندان

پزشکان بسته به علت و شدت کم خونی روش های درمانی متفاوتی را توصیه می‌کنند. پزشک ممکن است برای بالا بردن سطح آّهن در بدن فرد سالمند، مصرف داروهای مکمل یا رژیم غذایی خاصی را توصیه و یا آهن داخل وریدی را تجویز کند.

اگر بیماری زمینه ای علت کم خونی سالمند باشد پزشک به دنبال درمان این بیماری خواهد بود که ممکن است باعث درمان کم خونی شود یا به پزشک کمک کند تا سایر علت های ایجاد کم خونی را در سالمند بیابد. در ادامه به برخی از درمان های رایج کم خونی اشاره شده است:

• مکمل آهن
  • سولفات آهن (Ferrous sulfate)
  • گلوکونات آهن (Ferrous gluconate)
  • فروس فومارات (Ferrous fumarate)
  • پلی ساکارید آهن (Polysaccharide iron)
  • توجه داشته باشید که اگر بیمار به علت اثرات نامطلوب GI نتوانست سولفات آهن را تحمل کند گلوکونات آهن اغلب چنین مشکلی را به همراه ندارد گرچه به خوبی جذب نمی‌شود.
• مکمل B12
• مکمل فولات (Folate)
• ملاحظات غذایی
• تزریق خون
• درمان کردن علت کم خونی

برنامه غذایی برای درمان کم خونی در سالمندان

اغلب برنامه های درمان کم خونی شامل تغییر دادن رژیم غذایی می‌شود. بهترین برنامه غذایی برای درمان کم خونی شامل غذاهای سرشار از آهن و ویتامین های ضروری برای تولید هموگلوبین و گلبول های قرمز خون است. همچنین گنجاندن غذاهایی که در جذب بهتر آهن به افراد سالمند کمک می‌کند در این برنامه غذایی ضروری است.

توصیه شده است روزانه مردان ۱۰ میلی گرم و زنان ۱۲ میلی گرم آهن مصرف کنند. افزودن غذاهای مناسب به رژیم غذایی سالمندان می‌تواند به آنها کمک کند با دریافت آهن بیشتر، کم خونی ناشی از فقر آهن خود را درمان کنند:

سبزیجات برگ دار

سبزیجات برگ دار به ویژه آن‌هایی که برگ هایشان به رنگ سبز تیره است بهترین منبع برای دریافت آهن غیر هم (nonheme iron) است. مانند:

• اسفناج
• کلم پیچ

مصرف ویتامین سی به هضم بهتر آهن در سیستم گوارش سالمندان کمک می‌کند. مصرف سبزیجات برگ دار به همراه غذاهایی که حاوی ویتامین سی است (مانند پرتقال،‌ فلفل قرمز و توت فرنگی) به جذب بیشتر آهن کمک می‌کند.

گوشت و مرغ

گوشت و مرغ حاوی آهن است. گوشت قرمز و گوشت بره گزینه های بسیار مناسبی برای دریافت آهن هستند. مرغ و گوشت سایر پرندگان حاوی مقادیر کمتری از آهن هستند.

مصرف گوشت، مرغ یا گوشت پرندگان دیگر به همراه سبزیجات برگ دار و میوه هایی که سرشار از ویتامین سی هستند می‌تواند جذب آهن را در بدن افزایش دهد.

جگر

جگر منبعی عالی برای دریافت آهن است. جگر سرشار از آهن و فولات است. دیگر اندام هایی که گوشت شان سرشار از آهن است عبارتند از: قلب،‌ کلیه و زبان گاو.

غذاهای دریایی

برخی از غذاهای دریایی حاوی آهن هستند. به عنوان مثال ماهی و میگو بسیار گزینه های مناسبی اند. بیشتر انواع ماهی حاوی آهن اند. ماهی هایی که بهترین سطح آهن را دارند عبارتند از:

• ماهی تونایاتون تازه یا کنسرو شده
• ماهی خال مخالی
• ماهی پامپانو
• ماهی سوف تازه
• ماهی سالمون تازه یا کنسرو شده

کلسیم ممکن است با آهن واکنش دهد و به آن متصل شود و به این صورت منجر به کاهش جذب آهن شود. غذاهایی که سرشار از کلسیم هستند نباید با غذاهای غنی از آهن مصرف شوند. چند نمونه از غذاهای سرشار از کلسیم عبارتند از:

• شیر لبنی
• شیر گیاهی غنی شده
• ماست
• کفیر
• پنیر

غذاهای غنی شده از آهن

بسیاری از غذاها را از آهن غنی می‌کنند.

• آب پرتقال غنی شده
• غلات و حبوبات غنی شده و آماده مصرف
• غذاهای تهیه شده از آرد تصفیه شده و غنی شده (مانند نان سفید)
• پاستا (ماکارونی) غنی شده
• برنج سفید غنی شده

حبوبات

حبوبات منبع خوبی برای دریافت آهن به ویژه برای افراد گیاهخوار است. همچنین بسیار ارزان است و می‌توان آن را در تهیه غذاهای مختلف به کار برد. چند نمونه از حبوبات سرشار از آهن عبارتند از:

• لوبیا قرمز
• نخود
• دانه سویا
• لوبیا چشم بلبلی
• لوبیا چیتی
• لوبیا سیاه
• نخود فرنگی

آجیل و مغزها

بسیاری از آجیل ها و مغزها منبع خوبی برای دریافت آهن هستند. چند نمونه آجیل و مغز حاوی آهن عبارتند از:

• تخم کدو
• بادام هندی
• پسته
• شاهدانه
• تخمه آفتابگردان

خوراکی هایی که سالمندان مبتلا به کم خونی نباید مصرف کنند

خوراکی و نوشیدنی های زیر در جذب آهن تداخل ایجاد می‌کنند:

• چای و قهوه
• شیر و برخی از محصولات لبنی دیگر
• خوراکی هایی که حاوی تانن (tannin) هستند مانند انگور، ذرت و سورگوم (ذرت خوشه ای)
• خوراکی هایی که حاوی فیتات یا فیتیک اسید هستند مانند برنج قهوه ای و محصولات تهیه شده از گندم سبوس دار
• خوراکی هایی که حاوی اگزالیک اسید هستند مانند بادام زمینی، جعفری و شکلات

پیشگیری از کم خونی در سالمندان

پیشگیری از بسیاری از انواع کم خونی امری غیر ممکن است. اما سالمندان می‌توانند با داشتن رژیم غذایی حاوی انواع ویتامین و مواد معدنی لازم برای بدن از فقر آهن و کمبود ویتامین ها جلوگیری کنند. موادی که در چنین رژیمی گنجانده می‌شوند عبارتند از:

• آهن. غذاهای سرشار از آهن مانند: گوشت گاو و دیگر گوشت ها، حبوبات، سبزیجات برگدار تیره و میوه های خشک شده
• فولات. این ماده مغذی و فرم مصنوعی آن (فولیک اسید)‌ را میتوان در میوه ها و آبمیوه ها، سبزیجات برگدار تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و غلات غنی شده مانند نان، حبوبات،‌ پاستا (ماکارونی) و برنج یافت
• ویتامین B12. غذاهای سرشار از ویتامین B12 مانند: گوشت، محصولات لبنی، غلات غنی شده و محصولات تهیه شده از دانه سویا
• ویتامین C. غذاهای سرشار از ویتامین سی که به افزایش جذب آهن در بدن کمک می‌کنند عبارتند از: مرکبات و آبمیوه ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، ملون ها (مانند خربزه) و توت فرنگی.

سوالات پرتکرار

 کم خونی در سالمندان چقدر خطرناک است؟

کم خونی در سالمندان مشکلی بسیار جدی است زیرا عواقب بدی برای این فراد به دنبال دارد. کم خونی باعث بروز بیماری های قلبی عروقی، ۴ نوع اختلال شناختی، ۱۵ نوع کاهش عملکرد فیزیکی و کاهش کیفیت زندگی به طور کلی، افزایش خطر سقوط و شکستی استخوان ها در سالمندان می‌شود.

سریع‌ترین راه درمان کم خونی در سالمندان چیست؟

اگر کم خونی در فرد سالمند به علت فقر آهن به وجود آمده باشد مصرف آهن به صورت خوراکی یا دریافت آهن به صورت داخل وریدی به همراه مصرف ویتامین سی سریعترین راه افزایش سطح آهن بدن سالمند و درمان کم خونی اوست. برای تولید هموگلوبین در گلبول های قرمز خون به وجود آهن نیاز است. هموگلوبین به گلبول های قرمز خون کمک میکند تا اکسیژن را به اندام ها و بافت های بدن برساند.

سالمندان چگونه می‌توانند سطح آهن بدن خود را افزایش دهند؟

1. مصرف بیشتر غذاهای سرشار از آهن مانند سبزیجات برگ دار تیره، محصولات حیوانی و حبوبات
2. مصرف غذاهای سرشار از ویتامین سی، ویتامین B9 و ویتامین B12 که جذب آهن در بدن را بهبود می‌دهند
3. مصرف کمتر غذاهایی که مانع از جذب آهن می‌شوند مانند لبنیات و کافئین

چرا آهن برای سالمندان خوب نیست؟

مصرف بیش از حد آهن می‌تواند سمی باشد و ممکن است به کبد، قلب و لوزالمعده آسیب برساند. آهن اضافی در بدن برای مفصل ها مضر است و ممکن است منجر به آرتروز زانو و درد مزمن در زانو شود. سالمندانی که سطح آهن بدنشان به طرز غیرمعمولی بالاست در معرض ابتلا به بیماری هایی مانند دیابت نوع ۲ و انواع مختلف سرطان هستند.