پیر شدن با ورم کردن و بزرگ شدن سیاهرگ‌ها همراه است، عارضه‌ای که به آن واریس می‌گویند. پدیدار شدن رگ‌های واریسی در سالمندان می‌تواند مشکلات و عوارض گوناگونی را به دنبال داشته باشد و توانایی حرکتی سالمند را کاهش دهد.
ورزش منظم، راه رفتن پس از مدت طولانی نشستن، بالا گذاشتن پاها و پوشیدن جوراب فشردهکننده یا ساق‌های واردکننده فشار تدریجی به کاهش و مدیریت علائم واریس در سالمندان کمک می‌کند.
با توجه به اینکه واریس در سالمندان عوارض بسیاری در پیش دارد، سالمند مبتلا، به پرستاری کاربلد و مسئولیت‌پذیر نیاز دارد تا علاوه‌بر بکارگیری اقدامات درمانی لازم، با مراقبت صحیح از پیشرفت آن جلوگیری کند.
علائم واریس در سالمندان که باید جدی گرفته شوند، کدامند؟
برخی از علائم و نشانه‌های واریس در سالمندان که پرستار سالمند باید آنها را جدی بگیرد، عبارتند از:
- برآمدگی، پیچ‌خوردگی یا متورم شدن وریدها
- به رنگ آبی تیره یا بنفش درآمدن وریدها
- پا درد
- متورم شدن مچ پاها
- احساس سنگینی در پاها
- گرفتگی عضلات پا هنگام بلند شدن ناگهانی
- رگ‌های عنکبوتی
- سندرم پای بی‌قرار
چرا سالمندان بیش از دیگران در معرض خطر عوارض ناشی از واریس قرار دارند؟
اگرچه واریس محدودیت سنی ندارد، اما افراد مسن بیش از بقیه گروه‌های سنی در معرض خطر عوارض ناشی از واریس قرار دارند. افزایش تمام این خطرها به ساییدگی و فرسایش تدریجی وریدها در طول عمر مربوط میشود.
علاوه بر ساییدگی تدریجی طبیعی که وریدها را ضعیف می‌کند، عامل‌های دیگری نیز وجود دارند که علائم واریس سالمندان را شدیدتر می‌کند.
احتمال بروز عوارض زیر در سالمندان بیش از جوانان است، البته تمام افراد پیر لزوماً تمام عوارض زیر را تجربه نخواهند کرد:
- بستری و زمین‌گیر شدن
- کاهش فعالیت
- اضافه وزن یا چاقی
- گردش خون ضعیف
- کمبودهای تغذیه‌ای
- کم‌آبی مزمن
اکثر عوارض فوق به هم مرتبطند و همگی علائم واریس را واضح‌تر و به‌طور بالقوه خطرناک‌تر میکنند.
در صورت عدم درمان صحیح و به موقع واریس، چه خطراتی سالمند مبتلا را تهدید می‌کند؟
درمان کردن واریس، صرف‌نظر از سن بیمار، مهم است، در این بین درمان واریس برای سالمندانی ضروری است که مدتی طولانی است از درد، سنگینی و گرفتگی عضلات پا در اثر ابتلا به واریس رنج می‌برند. علاوه بر علائم ناتوان‌کننده فوق، هرچه درمان بیشتر به تأخیر انداخته شود، احتمال بروز عوارض شدید نیز بیشتر میشود. در ادامه با شایع‌ترین عوارض واریس آشنا می‌شوید.
ورم
وقتی سیاهرگ بزرگ میشود، مایعات در بافت اطراف نشت می‌کند و به ورم شدیدی دامن می‌زند. این ورم که به آن لنف ادم گفته میشود، ناراحت‌کننده است و توانایی بیمار مسن را برای انجام دادن وظایف روزمره مختل می‌کند.
خونریزی
وقتی سیاهرگ متورم به سطح پوست نزدیک باشد، یک خراش یا ضربه ساده باعث خونریزی شدید میشود. در بعضی موارد باید درمان پزشکی برای قطع شدن خونریزی انجام شود.
لخته شدن خون
چون خون در سیاهرگ‌های پا گیر می‌افتد و نمی‌تواند به قلب برگردد، گردش خون در سیاهرگ‌ها کند میشود. آهسته‌تر شدن گردش خون خطر ابتلا به فلبیت را افزایش میدهد؛ فلبیت التهابی وریدی است که می‌تواند ابتلا به ترومبوفلبیت، یعنی لخته شدن خون در وریدهای سطحی یا عمقی پا، را به دنبال داشته باشد. ترومبوفلبیت عموماً خطرناک تلقی نمی‌شود و می‌توان آن را با درمان‌های خانگی مانند کمپرس گرم، بالا گذاشتن پا و ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی درمان کرد.
اما لخته شدن خون جدی‌تری، موسوم به ترومبوز وریدهای عمقی (DVT)، وجود دارد که ممکن است در صورت مختل شدن گردش خون بروز پیدا کند. اگر ترومبوز وریدهای عمقی درمان نشود، لخته خون جدا میشود، به سمت ریه‌ها حرکت می‌کند و ممکن است باعث آمبولی ریه شود. اگر بیمار سالمند متوجه برآمدگی، سرخ شدن یا حساسیت به لمس در پا بشود، باید برای ارزیابی وضعیتش به پزشک مراجعه کند.
زخم‌های عروقی
یکی از مشکلات شایع بسیاری از سالمندان واریسی این است که زخم‌هایی با سرعت التیام اندک دور رگ‌های واریسی تشکیل میشود. مشکل دیگری که آسیب‌زننده‌تر است، این است که وریدهای متورم مانع از رسیدن مواد مغذی و اکسیژن به پوست می‌شوند و در نتیجه خوب شدن زخم‌های عروقی بسیار مشکل میشود. در اثر پیشرفت کردن زخم و درمان نشدنش احتمال ایجاد عفونت بیشتر میشود.
مراقبت و پرستاری از سالمند مبتلا به واریس در خانه سالمندان
حفظ سلامت عروقی سالمندان با انجام اقداماتی ساده امکان‌پذیر است و لزوماً به جراحی نیاز ندارد. پرستار سالمند در خانه سالمندان باید درمان‌های زیر را برای کاهش علائم واریس انجام دهد.
ورزش‌های کم‌برخورد
برای حفظ سلامت عروقی نیازی به ورزش سنگین نیست. ورزش‌های کم‌برخوردی مانند پیاده‌روی سریع دور پارک عضلات ساق پا را درگیر می‌کند و به گردش خون در وریدهای پا کمک می‌کند.
پرستار بیمار در برنامه روزانه سالمند، ساعات مشخصی را برای انجام ورزش‌های سبک در نظر می‌گیرد و به هنگام ورزش، ایشان را همراهی می‌کند.
جوراب فشرده‌سازی
جوراب کشی سفت و گرم وریدهای پا را با ملایمت فشار میدهد تا جریان خون روان‌تر و با اثرهای ورم مقابله شود. متخصصان خانه‌های سالمندان بهترین و اندازه‌ترین جوراب واریس را با توجه به نیازهای خاص بیماران مسن تجویز میکنند.
تغذیه سالم
تغذیه سرشار از خوراکی‌های تقویت‌کننده گردش خون مانند سبزی، میوه، گوشت بدون چربی و ماهی عروق را سالم نگه می‌دارد. تغذیه سالم در کنار ورزش منظم وزن را در حد ایده‌آل نگه می‌دارد و در نتیجه فشار مضاعف به عروق سالمندان وارد نمی‌شود. پرستار سالمند علاوه بر آن‌که بیماران مسن را به تغذیه سالم تشویق می‌کند، باید از او بخواهد که آب فراوان بنوشد. تأمین آب مورد نیاز بدن برای گردش خون مناسب ضروری است.
درمان حرفه‌ای
درصورتیکه علائم واریس با ورزش، اصلاح عادات غذایی و استفاده از جوراب واریس بهبود نیابند، پزشک سالمند بعد از بررسی شرایط ایشان بهترین روش درمانی را پیشنهاد خواهد کرد. برخی از روش‌های درمان واریس در سالمندان عبارتند از:
اسکلروتراپی
پزشک محلولی را در رگ‌های واریسی کوچک و متوسط تزریق می‌کند تا رگ بسته شود. رگ واریسی درمان‌شده ظرف چند هفته محو میشود. هرچند ممکن است لازم باشد محلول اسکلروزان بیش از یک بار در یک رگ تزریق شود، اسکلروتراپی به شرط درست انجام شدن مؤثر است. اسکلروتراپی به بی‌حسی نیاز ندارد و می‌توان آن را در مطب پزشک انجام داد.
درمان با لیزر پوستی
پزشک از فناوری نوین لیزردرمانی برای بستن رگ‌های واریسی کوچک‌تر و رگ‌های عنکبوتی بهره می‌گیرد. لیزر انفجارهای قوی نور را به سمت سیاهرگ واریسی می‌فرستد که باعث میشود رگ به آهستگی محو و ناپدید شود. لیزردرمانی به برش یا تزریق نیاز ندارد.
درمان با استفاده از کاتتر
پزشک لوله کوچکی به نام کاتتر را وارد سیاهرگ بزرگ‌شده می‌کند و سر کاتتر را گرم می‌کند. همان‌طور که پزشک کاتتر را بیرون می‌کشد، حرارت ناشی از لیزر یا رادیوفرکوئنسی رگ را از طریق روی هم انداختن دیواره‌های رگ و بستن رگ از بین می‌برد. این روش معمولاً برای درمان رگ‌های واریسی بزرگ‌تر انجام میشود.
فلبکتومی سرپایی
پزشکان رگ‌های واریسی کوچک‌تر را از طریق ایجاد چند سوراخ بسیار کوچک روی پوست از بدن خارج میکنند. فلبکتومی سرپایی با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام میشود و حداقل جای زخم را باقی می‌گذارد.
پرستار سالمند چه اقداماتی را به منظور پیشگیری از بروز واریس در سالمندان بکار می‌گیرد؟
بهبود جریان خون و تونوس عضلانی خطر ابتلا به واریس را کاهش میدهد. همان اقداماتی که ناراحتی ناشی از واریس را درمان می‌کند، برای پیشگیری از واریس نیز مفید است.
پرستار سالمند در خانه سالمندان از قبل آموزش‌های لازم را درخصوص بیماری واریس، روش‌های درمانی و اقدامات پیشگیرانه دریافت کرده است. برخی از اقدامات پیشگیرانه که در خانه سالمندان برای افراد پیر در نظر گرفته می‌شوند، عبارتند از:
- تغییر دادن منظم موقعیت نشستن یا ایستادن سالمندان
- ارائه رژیم غذایی کم‌نمک و سرشار از فیبر
- ورزش
- بالا گذاشتن پاهای سالمندان هنگام نشستن یا دراز کشیدن
- مراقب وزن سالمندان بودن
پرسش‌های متداول
دلایل مبتلا شدن سالمندان به واریس چیست؟
بالا رفتن سن با ساییدگی دریچههای عروقی است که جریان خون را کنترل میکنند. ساییدگی در نهایت به حدی میرسد که دریچهها اجازه میدهند مقداری از خون به عقب به سمت سیاهرگ برگردد و در آنجا جمع شود.
واریس سالمندان چه زمانی نگرانکننده میشود؟
سالمندان مبتلا به واریس در صورت مواجه شدن با علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنند:
- درد و ورم شدید و مداوم پاها
- احساس درد و سنگینی در پاها در پایان روز یا پس از ورزش
درمان نکردن واریس سالمندان چه عوارضی را به دنبال دارد؟
اگر واریس درمان نشود، معمولاً به نشت کردن خون اضافی در بافتهای پا منجر میشود. در نتیجه بخشهایی از پوست تیره میشود و تغییر رنگ میدهد و بیمار دچار التهاب و ورمی دردناک میشود.
سالمندان چطور میتوانند از تشدید واریس جلوگیری کنند؟
- ورزش منظم
- کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن
- خودداری از نشستن یا ایستادن طولانیمدت
- بالا گذاشتن پاها
- پوشیدن جوراب فشردهکننده یا جوراب واریس
