ممکن است افراد سالمندی که مبتلا به بیماری های مزمن و اختلالات حرکتی هستند، مشکلات تغذیه ای مختلفی داشته باشند. در نتیجه مراقبین باید با توجه به نیازهای شخصی فرد سالمند، امکانات لازم را در اختیار او قرار دهند. اگر شما یک مراقب هستید، توجه داشته باشید که تغذیه فردی که تحت مراقبت شماست مناسب باشد. همچنین مراقبت صبورانه و همراه با مهربانی، عامل مهمی برای افزایش میل افراد به غذا خوردن، در افرادی که خودشان غذا می‌خورند، است.
اهمیت تغذیه سالمندان
غذا دادن به سالمند یکی از وظایف اصلی پرستاران است؛ زیرا با سلامت سالمندان و تأثیر گذار بودن داروها و درمان‌هایشان ارتباط مستقیمی دارد. اگر فردی که تحت مراقبت شماست به مقدار کافی مواد مغذی دریافت نکند درمان هایش موفق نخواهند بود. سالمندان ضعیف باید با دقت بیشتری تغذیه شوند و باید مراقب آن ها بود تا حین غذا خوردن خفه نشوند (غذا در گلویشان نپرد) و غذا و نوشیدنی وارد مجرای تنفسی آنها نشود. امکان خفه شدن این افراد با مایعات بیشتر از خفه شدن با غذاهای نرم است. به‌علاوه، رژیم غذایی مختصر و عدم تغذیه کافی باعث سوء تغذیه خواهد شد. تحقیقات نشان میدهند که 40% سالمندان و افراد میانسال دچار سوء تغذیه هستند. با اینکه خانه های سالمندان برخی از افرادی که این مشکل را دارند را می پذیرند، اما برخی دیگر هم در صورت عدم مراقبت صحیح دچار سوء تغذیه خواهند شد.
شیوه غذا دادن به سالمندان
سوء تغذیه مشکل رایجی در افراد میانسال و به خصوص آن هایی که در خانه سالمندان هستند می باشد و منجر به مشکلات دیگر مانند: کند شدن روند بهبود زخم ها، احتمال بیشتر ابتلا به عفونت و ایجاد زخم بستر خواهد شد. هرچه افراد پیرتر می شوند، میزان متابولیسم بدن و میزان ورزش و تحرک آن ها کمتر می شود. اگرچه کاهش متابولیسم و کاهش فعالیت باعث کمتر شدن نیاز به غذا خواهد شد، اما در صورت این کاهش نیاز، باید مصرف چربی ها و کربوهیدرات ها را کاهش داد. مصرف پروتئین، ویتامین ها، مواد معدنی و مایعات کافی همچنان ضروری است.
اقدامات لازم
همانند هر کار دیگری، مراقبت و تغذیه سالمندان نیازمند مراقبت و اقداماتی است تا نتایج بهتری حاصل شود. پرستار باید به خاطر داشته باشد که اهداف تغذیه سالمند عبارتند از:
- داشتن تغذیه سالم و متعادل ماندن مواد مغذی
- جلوگیری از مشکلات دیگر مانند عفونت ریوی (ذات‌الریه) ناشی از پریدن غذا در گلو
- تشویق و کمک به سالمندانی که مشکلات تغذیه ای دارند تا استقلال و توانایی آن ها برای مراقبت از خودشان افزایش یابد.
- تبدیل کردن غذا خوردن به یک تجربه لذت بخش برای آن ها به منظور ارتقاء کیفیت زندگی
اقدامات به شرح زیر می باشند:
محیط
محیط غذا خوردن باید دارای تهویه مناسب و نور کافی بوده و عوامل پرت کننده حواس در آن نباشند تا تمرکز فرد سالمند بیشتر شود. سالمندان را برای غذا خوردن سر میز دور هم جمع کنید تا غذا خوردن برایشان تجربه ای شیرین و زمانی برای معاشرت باشد.
وسایل غذاخوری
ابتدا باید وسایل تمیز باشند؛ سپس کارکرد این وسایل را بررسی کنید و وسایل شکسته را فوراً تعویض کنید. برای تغذیه از وسایل مناسب استفاده کنید مثلاً به جای چاپ استیک (چوب غذاخوری) بهتر است از قاشق و چنگال استفاده شود. اگر فردی که تحت مراقبت شماست نمی تواند از لیوان یا ابزار تیز استفاده کند، ابزار مخصوصی وجود دارند که می توانند کمک کننده باشند، مانند لیوان هایی که نمی افتند یا چاقو و چنگال هایی که دسته های مناسبی دارند. همچنین می توانید از سفره هایی استفاده کنید که وسایل از روی آن ها سر نمی خورند تا وسایل غذاخوری برای تغذیه راحت تر روی میز ثابت بمانند. از قاشق های کوچک استفاده کنید تا میزان غذا تحت کنترلتان باشد و باعث خفگی فرد نشوند.
شستن دست ها
یکی از اقدامات مهم، اطمینان از تمیزی همه چیز است. قبل از تغذیه، دستان سالمند را با صابون مایع و آب بشویید. دستان خودتان را هم بشویید و قبل از غذا دادن مطمئن شوید که دستانتان کاملاً تمیز هستند.
زمان غذا خوردن
سبک و استراتژی شما در زمان غذا دادن خیلی مهم است. سالمندان اگر احساس کنند که باعث ایجاد مزاحمت برای کسی هستند خیلی راحت خسته و دلزده می شوند و غذا نخواهند خورد. در اینجا نکاتی ارائه می شود که می‌توانید برای تغذیه سالمندان از آن ها استفاده کنید:
سبک پرستار
کاری که انجام می دهید را برای فرد سالمند توضیح دهید و سعی کنید از خود او هم کمک بگیرید. همانطور که قبلاً گفته شد افراد سالمند دوست ندارند احساس کنند که باری بر دوش پرستار و باعث مزاحمت هستند. سعی کنید همانند دوست باشید و کنار او بنشینید و باهم غذا بخورید.
بهداشت
باید مراقب بهداشت فردی باشید. در زمان غذا خوردن احتمال ریخته شدن غذاهای آبکی مانند سوپ توسط فرد سالمند یا حتی خود پرستار سالمند در صورتی که مراقب نباشد، بیشتر است. استفاده از لیوان هایی که نمی‌افتند یا چاقو و چنگال‌هایی که دسته های مناسبی دارند باعث کاهش احتمال ریختن غذا و نوشیدنی و مشکلات دیگر خواهد شد.
بلع
حواستان به توانایی جویدن و بلعیدن غذا در فرد سالمند باشد. در صورت لزوم امکانات لازم را در اختیار او قرار دهید. غذا را با توجه به توانایی جویدن و بلع فرد آماده کنید، مثلاً به شکل پوره، سوپ یا غذای مایع. استخوان ها و پوست های گوشت را بگیرید و برای جویدن راحت تر و جلوگیری از خطر خفگی، غذا و سبزیجات را به قطعات کوچکتر تقسیم کنید. اگر فرد تحت مراقبت شما مشکلات بلع دارد، باید توجه و تلاش بیشتری برای تغذیه او به کار گیرید. اگر مشکلات بلع وی شدید هستند باید از متخصص کمک بگیرید و از روش هایی مانند مصرف مکمل های غذایی یا به کارگیری روش‌های دیگر غذا دادن، مانند لوله نازوگاستریک (لوله انتقال مواد غذایی به معده) یا گاستروستومی اندوسکوپیک از طریق پوست استفاده کنید.
ارتباط برقرار کنید.
قبل از غذا دادن به سالمند با او ارتباط برقرار کنید. مثلاً با افرادی که مبتلا به جنون هستند درباره منوی غذا صحبت کنید تا درک و شناخت آن ها را تقویت و اشتهایشان را تحریک کنید. به افرادی که مشکلات بینایی دارند کمک کنید و انواع غذاهای موجود و محل غذاها و وسایل غذاخوری را به آن ها بگویید. حتماً همه غذاها و ابزار لازم را در دسترس آنها قرار دهید. سعی کنید غذاهای مورد علاقه افراد سالمند را در برنامه غذایی هفتگی شان بگنجانید تا مشتاق فرا رسیدن زمان غذا خوردن باشند.
دما
دمای غذا، نقش مهمی در غذا خوردن دارد. غذاهای داغ یا سرد باعث می شوند که اشتهای فرد سالمند کور شود یا حتی دیگر به پرستار خود اعتماد نداشته باشد. به علاوه، غذاهای داغ باعث آسیب به دهان و زبان فرد خواهد شد. حواستان باشد که این افراد کمی بیمار هستند و خیلی راحت دلزده شده و اذیت می شوند. حتماً دمای غذای آن ها را کنترل کنید تا اشتهایشان زیاد شود.
اندازه غذا
استفاده از فینگرفودهای مقوی با فراهم کردن امکان تغذیه در هر زمانی که فرد گرسنه شود، به فرد سالمند این فرصت را می دهد که کمی مستقل باشد. دقت در تهیه برنامه غذایی باعث فراهم شدن انواع غذاهای مقوی برای سالمند خواهد شد.
وضعیت بدن
سالمندان ناتوان باید حداقل 1-2 ساعت بعد از غذا خوردن بنشینند یا به حالت نیمه نشسته قرار گیرند تا از برگشتن غذا و ورود غذا و نوشیدنی به مجرای تنفسی شان جلوگیری شود. حتماً باید جایشان راحت باشد و و حالت بدنشان مناسب باشد. وضعیت مناسب بدن باعث جلوگیری از خفگی نیز خواهد شد.
نکات مهم در مورد غذا دادن به سالمند
- پرستاران و مراقبین باید مراقب میزان غذای فرد و مدت زمان گرسنگی او باشند.
- غذاها باید رنگارنگ و معطر باشند تا باعث تحریک اشتهای فرد از طریق حس بینایی، بویایی و چشایی شوند.
- اندازه وعده های غذایی باید برای هر فرد جداگانه مشخص شود و گرسنگی و توان هر فرد منحصراً مد نظر قرار گیرد.
- برخی از افراد میانسال ممکن است وعده های غذایی کم حجم‌تر در دفعات بیشتر لازم داشته باشند. همچنین توانایی حسی فرد هم باید بررسی شود.
- مشکلات بینایی و شنوایی باعث انزوا می شوند و عینک ها و سمعک ها باید بررسی شوند.
- بهداشت دهان و دندان و دندان مصنوعی مناسب، موارد مهمی هستند.
- اگر باید میزان غذای فرد کاهش یابد، مشاوره با متخصص تغذیه، برای داشتن رژیم غذایی متعادل کمک کننده خواهد بود.
- خیلی مهم است که فیبر به مقدار کافی مصرف شود تا از یبوست که یکی از مشکلات عمده افراد میانسال است، جلوگیری شود.
سؤالات متداول
مهم ترین نکته در زمان تغذیه سالمندان چیست؟
باید به نیازهای تغذیه ای فرد، مثلاً رژیم غذایی کم نمک یا اجتناب از خوردن برخی از غذاها، توجه شود. به علاوه باید به غلظت، دما و بافت غذا توجه شود تا هم دندان ها مشغول باشند و هم غذا باعث خفگی نشود.
فاصله وعده های غذایی افراد سالمند چقدر باید باشد؟
سعی کنید غذاهای کم حجم تر ولی به دفعات بیشتر مصرف شود و از میان وعده های مغذی نیز استفاده شود. افراد سالمند باید مرتب و حداقل سه بار در روز غذا بخورند. ممکن است گاهی اوقات حوصله آشپزی کردن نداشته باشید، پس می توانید از غذاهای کنسرو شده یا منجمدی استفاده کنید که مخصوص سالمندان هستند.
برخی از نکات ایمنی مهم برای غذا دادن به سالمند چه مواردی هستند؟
برخی از نکات ایمنی عبارتند از:
- حواستان باشد که فرد سالمند در زمان غذا خوردن کاملاً هوشیار باشد.
- حواستان به حالت بدن (پوسچر) مناسب افراد سالمند باشد.
- غذاها را در دمای مناسب سرو کنید، مثلاً داغ نباشند تا باعث سوختگی نشوند.
- در زمان غذا دادن حواستان جمع باشد، کمک‌های لازم را ارائه دهید و عجله نکنید.
اگر سالمند غذای کافی نخورد چه می شود؟
تغییرات بیولوژیکی که با افزایش سن رخ می دهند و باعث تغییر اشتها می شوند شامل تغییر در سیستم گوارش، تغییرات هورمونی، بیماریها، درد، تغییرات حس بویایی، چشایی و بینایی و کاهش نیاز به انرژی هستند.
اشتهای فرد سالمند را چگونه افزایش دهیم؟
سعی کنید:
- برنامه داشته باشید.
- غذاهای مقوی آماده بخورید.
- با دیگران غذا بخورید.
- از خشکی دهان جلوگیری کنید.
- از فینگرفودها استفاده کنید.
- میان وعده مصرف کنید.
- از محرک‌ها استفاده کنید.
- از وعده های غذایی آبکی استفاده کنید.
