خطرات زخم بستر سالمندان: پرستاری و درمان سریع

زخم بستر که به آن زخم فشاری یا جراحت فشاری نیز می‌گویند، آسیب‌های بافت پوستی است که در اثر فشار و در طول یک دوره زمانی ایجاد می شوند. آنها عمدتاً در افرادی رخ می دهند که نمی توانند به تنهایی به خوبی حرکت کنند و بیشتر وقت خود را روی تخت، صندلی یا ویلچر می گذرانند؛ به ویژه سالمندانی که مشکلات حرکتی دارند.

زخم بستر، به ویژه در افراد مسن ضعیف، یک مشکل جدی می باشد. این امر به شدت به مراقبتی که بیمار دریافت می کند بستگی دارد. اگر فرد در بستر یا بی حرکت به درستی در جای خود قرار نگیرد یا هر از گاهی چرخانده نشود و تغذیه مناسب و مراقبت مناسب از پوست او صورت نگیرد، احتمالاً زخم بستر ایجاد می شود. افرادی که فاقد ادراک حسی، مشکلات گردش خون، دیابت و سوءتغذیه هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم بستر قرار می گیرند.

برای پرستار سالمند این که بداند چه چیزی باعث ایجاد زخم بستر می شود و اقداماتی را برای پیشگیری از آن انجام دهد و همچنین تشخیص علائم و نشانه های زخم بستر بسیار مهم است.

چرا زخم بستر در سالمندان ایجاد می‌شود؟

زخم های بستر مناطقی هستند که در آن پوست و یا بافت های زیرین آسیب دیده اند و اغلب منجر به زخم باز و آزار دهنده می شوند.

این امر زمانی اتفاق می افتد که بافت بین دو سطح نسبتاً سخت مانند یک تخت یا صندلی و یک استخوان در داخل بدن فشرده می شود. نتیجه این کار در پوست اساساً معادل حمله قلبی یا سکته است: خون رسانی به آن ناحیه قطع می شود و بافت محروم از خون آسیب می بیند و می میرد.

زخم بستر معمولاً در کدام قسمت بدن افراد سالخورده ایجاد می شود؟

زخم بستر در افراد سالخورده معمولا در مناطقی از بدن که چربی و یا ماهیچه زیادی ندارند ایجاد می شود و در نزدیکی استخوان ها و مفاصل مرسوم هستند.

علل رایج زخم بستر

معمولاً زخم بستر در سالمندانی ایجاد می شود که به کمک نیاز دارند تا حرکت کنند یا بیشتر روز را در حالت نشسته یا دراز کشیده می گذرانند. سه عامل اصلی در ایجاد زخم بستر در افراد مسن نقش دارند:

فشار ناشی از تحرک کم

فشار مداوم بر روی قسمتی از بدن می تواند جریان خون در  بافت های آن قسمت را کاهش دهد. بافت و پوست برای دریافت اکسیژن و سایر مواد مغذی به جریان خون نیاز دارند؛ بدون این مواد، آسیب می بینند و ممکن است تخریب شوند.

ساییدگی

هنگامی که بدن سالمندان تغییر موقعیت می دهد، این حرکت و سایش می تواند پوست را از بین ببرد. حتی کمک های ملایم می تواند باعث ایجاد اصطکاک و زخم شود، به خصوص که با افزایش سن پوست نازک تر و شکننده تر نیز می شود.  لباس‌ها و ملحفه‌های زبر استفاده نکنید، زیرا این موارد می‌توانند باعث ایجاد زخم بستر شوند و مراقب باشید هنگام جابجایی عزیزانتان از حرکات مالشی استفاده نکنید.

بریدگی

بریدگی زمانی اتفاق می افتد که پوست در یک جهت حرکت می کند اما استخوان در جهت دیگر حرکت می کند یا ثابت می ماند. مثلا، سرخوردن آهسته روی تخت ممکن است باعث شود استخوان دنبالچه یا تیغه های شانه حرکت کند اما پوست در جای خود باقی می ماند. این موضوع می تواند باعث کشیدگی و پارگی پوست شود.

رده بندی و درمان زخم بستر

پرستار سالمند با آگاهی از مراحل مختلف زخم بستر، اقدامات لازم به منظور بهبود ناحیه مورد نظر را انجام می‌دهد. در نظر داشته باشید از آنجایی که مراقبت از بیمارانی که دچار زخم بستر شده‌اند اهمیت زیادی دارد، لازم است پرستار مجرب و مسئولیت‌پذیر به  طور مداوم شخص سالمند را چک کرده و اقدامات بهداشتی و درمانی لازم را به انجام برساند.

اگر نواحی آزرده پوست زود تشخیص داده شود، درمان مناسب و مراقبت از پوست می تواند ایجاد زخم های باز دردناک را متوقف یا به تاخیر بیاندازد. از آنجایی که این زخم ها می توانند بسیار عمیق و حتی عفونی شوند، این مراقبت ها بسیار مهم می باشند. زخم های بستر بر اساس شکل ظاهری به چهار رده کلی طبقه بندی می شوند.

زخم بستر درجه یک

پوست صدمه ندیده  با تغییراتی در رنگ، دما، کشسانی یا حس در آن نشان داده می شود. با استفاده از صابون ملایم و لوسیون مرطوب‌کننده، فوراً فشار را کاهش دهید و پوست را تمیز  کنید و از نرم‌ کننده ملایم استفاده کنید. برای کمک به محافظت در برابر رطوبت بیش از حد، باکتری ها و عفونت های قارچی، ممکن است یک کرم روی پوست آسیب دیده برای ممانعت از موارد ذکر شده، اعمال شود.

زخم بستر درجه دو

با زخمی کم عمق که فقط بافت صورتی در آن وجود دارد یا یک تاول پر از مایع یا خون شفاف شناخته می شود. زخم های فشاری مرحله 2 باید با شستشوی آب نمک (سالین) یا یک پاک کننده تجویز شده توسط پزشک تمیز شوند. ژل ها و کرم های مخصوص روی زخم کم عمق یک یا دو بار در روز استفاده می شود و سپس با گاز پوشانده می شود. تاول ها به دقت بررسی می شوند و گاهی اوقات برای محافظت بیشتر با یک لایه نازک و شفاف پوشانده می شوند.

زخم بستر درجه سه

حاوی زخمی عمیق تر است که ممکن است تا چربی زیر جلدی گسترش یابد و دارای بافت زرد یا پوسته نازکی باشد. زخم های عمیق تر اغلب نیاز به چندین درمان دارند. بستر زخم باید مرطوب نگه داشته شود و اگر بستر زخم تمیز بود، می توان این کار را با همان کرم هایی که برای زخم های مرحله 2 استفاده می شود انجام داد. گاهی اوقات به درمان های دیگری، مانند بریدن بافت مرده یا استفاده از کرم هایی که به رفع آن کمک می کند، نیاز است.

زخم بستر درجه چهار

زخمی عمیق است که تا استخوان، تاندون یا ماهیچه گسترش می یابد. زخم ها در این مرحله اغلب از زیر پوست سالم اطراف یا کانال به بافت های عمیق تر کشیده می شوند. اسکار (بافت مرده)، چرک، دلمه یا ترکیبی از اینها نیز ممکن است وجود داشته باشد. این زخم ها اغلب نیاز به تمیز کردن بافت مرده با چاقو یا قیچی جراحی از طریق فرآیندی به نام دبریدمان دارند. این کار را یک متخصص در خانه یا در کلینیک می تواند انجام دهد، اما آسیب‌های گسترده‌ تر که در نزدیکی روده یا سایر اندام‌های حیاتی بسیار عمیق هستند، ممکن است نیاز به جراحی دقیق تری داشته باشند. پس از دبریدمان، درمان همانند زخم مرحله 3 است. آسیب های این مرحله همیشه نیاز به نظارت دقیق، منظم و درمان توسط متخصصین دارد.

آسیب عمیق بافت

این موارد اغلب در نواحی پرخطر ایجاد می شوند و به صورت تغییر رنگ پوست به بنفش یا مایل به قهوه ای همراه با تغییرات دما، کشسانی و یا حس پوستی ظاهر می شوند. این علائم نشان دهنده آسیب جدی در زیر پوست سالم است. این زخم‌ های منحصر به‌ فرد حتی با درمان بهینه می‌ توانند خیلی سریع به زخم‌ های مرحله بالاتر تبدیل شوند. در صورتی که زخم عمیق باز شود یا عفونی شود، حداقل به رسیدگی روزانه نیاز دارند.

عوامل خطرناک برای زخم بستر در سالمندان

زخم بستر در سالمندانی که نمی توانند به راحتی موقعیت خود را تغییر دهند رایج است. افراد پرخطر شامل کسانی هستند که از موارد زیر رنج می برند:

عدم تحرک

تحرک محدود ممکن است به دلیل مشکلات سلامتی، آسیب نخاعی یا دلایل دیگر باشد و احتمال ابتلا به زخم بستر را افزایش دهد.

بی اختیاری

از آنجایی که پوست مرطوب راحت تر آسیب می بیند، سالمندانی که کنترلی بر عملکرد ادرار خود ندارند ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند.

فقدان ادراک حسی

افرادی که به دلیل آسیب مغزی یا نخاعی نمی توانند درد را حس کنند ممکن است از فشار وارد شده بر روی پوست خود آگاه نباشند.

تغذیه و آب رسانی ضعیف

بدون مایعات، کالری، پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی کافی، بافت پوست راحت تر آسیب می بیند.

بیماری های پزشکی مؤثر بر جریان خون

دیابت و بیماری قلبی می توانند بر جریان خون تأثیر بگذارند و به عنوان عاملی برای افزایش احتمال ابتلا به زخم بستر شناخته شده است.

اقدامات لازم به منظور پیشگیری از زخم بستر در سالمندان

پرستار مجرب نقش مهمی در جلوگیری از ایجاد زخم بستر دارد. به منظور پیشگیری از به وجود آمدن و پیشرفت زخم بستر در سالمندان، پرستار سالمند باید موارد زیر را در نظر داشته باشد.

تحرک سالمندان

ورزش، تحرک و دامنه حرکتی، گردش خون را تقویت می کند و گردش خون در واقع به جلوگیری از ایجاد زخم های بستر کمک می کند. زخم‌های بستر ممکن است در استخوان دنبالچه، لگن، شانه‌ها یا پاشنه‌ها به دلیل نشستن طولانی مدت روی ویلچر ایجاد شوند، بنابراین تنوع در حرکت مهم می باشد.

در صورت لزوم از ویلچر استفاده کنید، اما به سالمندان کمک کنید تا روی صندلی‌های تکیه‌گاه دار یا سایر صندلی‌های دارای بالشتک‌تر بنشینند. از گذاشتن سالمندان در یک حالت بدنی ثابت در هر مکانی برای مدت طولانی پرهیز کنید. این امر شامل جابه‌جایی سالمندان در هنگام دراز کشیدن یا بیدار شدن در طول روز نیز می‌شود.

پوست را برای علائم زخم بستر ایجاد شده بررسی کنید.

پوست باید به طور مکرر برای علائم زخم بستر بررسی شود. زخم بستر ممکن است در کمتر از چند ساعت ایجاد شود. برای سالمندان، باید هنگام انجام مراقبت از ناحیه پرینه، دوش گرفتن یا انجام سایر بررسی های سالم بودن پوست، علائم ایجاد زخم بستر را بررسی و تشخیص دهید. تمام این گونه بررسی ها نیز باید ثبت شوند.

از ملافه یا مواد مخصوص برای کاهش فشار استفاده کنید.

بسته به نیاز هر سالمند، ممکن است برای کاهش فشار وارد شده به نواحی حساس بدن، به تخت‌های مخصوص یا بالشتک‌های مخصوص، مانند محافظ‌های پاشنه پا نیاز باشد. این مواد اضافی نباید فقط محدود به اصلاح تشک ها یا کفش شود. در عوض، این گزینه‌ها را برای راحت‌تر و مفیدتر کردن رفع نیازهای سالمندان باشد، در دسترس نگه دارید.

مثلا، بالش فوم هوشمند عالی است، اما اگر همیشه در همان موقعیت قرار گیرد، مزیت زیادی ندارد. علاوه بر این، ممکن است از گوه‌های نرم و بالش‌ مانند برای کمک به سالمندان در هنگام دراز کشیدن در رختخواب در زمان‌های تغییر موقعیت استفاده شود.

برخی از تخت‌های جدیدتر ممکن است حالت چرخش خودکار را داشته باشند. اما، این سیستم ها به طور کامل باعث  تغییر مکان بدنی بیمار نمی شوند. در نتیجه، بهتر است از این سیستم ها همراه با تغییر موقعیت دستی استفاده شود.

پوست را خشک و تمیز نگه دارید.

بی اختیاری یکی از بزرگترین عوامل مرتبط با ایجاد زخم های بستر است. وقتی اجابت مزاج یا ادرار در تماس با پوست بماند، اسیدها و آنزیم‌های موجود در آن‌ها سریع‌تر از حد معمول شروع به تخریب و آسیب پوستی می‌کنند. زمانی که فرد سالمند با توانایی محدود برای تغییر موقعیت خود روبرو شود، ممکن است سریعتر دچار زخم بستر در ناحیه پرینه شود.

اگر به نظر برسد که ناحیه قرمز شده است، ممکن است سالمند دچار زخم بستر مرحله اول شده باشد. هنگامی که این اتفاق می افتد، بهتر است فرض کنیم که ناحیه تحت فشارهای شدیدتر قرار گرفته است و با درمان مناسب، مانند استفاده از کرم، به منظور جلوگیری از زخم بیشتر ناشی از مواد بدن، اقدام کنید. با این حال، با استفاده از کرم نیز نیاز به تغییر موقعیت و حرکت مداوم برای کمک به جلوگیری از بدتر شدن ناحیه زخمی می باشد.

تشویق سالمندان به حفظ رژیم غذایی سالم

مزایای عملکرد خوب سیستم گردش خون فقط به مواد مغذی است که تهیه می کند. سالمندان باید سعی کنند از رژیم غذایی متعادل و سالم استفاده کنند. در واقع، بهینه سازی وضعیت تغذیه سالمندانی که مبتلا به زخم بستر هستند، کلید تضمین موفقیت آمیز بودن درمان است. برای سالمندانی که مبتلا به اختلالات متابولیک مانند دیابت هستند، رژیم غذایی سالم می تواند بسیار موثرتر از پیشگیری یا ترغیب به بهبودی زخم های بستر باشد.

بیماری های مزمن را به طور موثر کنترل کنید.

بیماری های مزمن نیز ممکن است بر خطر ایجاد زخم فشاری تأثیر بگذارند. هر بیماری که بر عملکرد سیستم قلبی عروقی تأثیر بگذارد ممکن است باعث گردش خون ضعیف و احتمال بیشتر در ایجاد زخم های بستر شود. در نتیجه، مدیریت موثر این بیماری ها، علاوه بر تمام مراحل ذکر شده، برای جلوگیری از ایجاد یا بدتر شدن زخم‌های بستر حیاتی است.

این کار ممکن است شامل نظارت بر مصرف مایعات برای مبتلایان به نارسایی قلبی، حفظ محدودیت های غذایی برای سالمندان مبتلا به بیماری کلیوی یا اطمینان از اینکه تداخلات دارویی منجر به عملکرد ضعیف گردش خون نمی شود، باشد.

عوارض زخم بستر در سالمندان

• عفونت ها: زخم بستر عفونی می تواند باعث تب، لرز، گیجی، تپش قلب و ضعف شود. عفونت‌های زخم بستر همچنین می‌توانند به مفاصل و استخوان‌ها راه پیدا کنند و به غضروف و بافت آسیب بزنند. برخی دیگر ممکن است دچار سلولیت، عفونت پوست و بافت نرم که باعث گرمی، قرمزی و التهاب می شود، شوند.
• سرطان: برخی از زخم ها که بهبود نمی یابند می توانند منجر به سرطان سلول سنگفرشی، نوعی سرطان پوست، شوند.
• سپسیس: در موارد بسیار شدید، زخم بستر می تواند به سپسیس تبدیل شود. این وضعیتی با احتمال کشندگی بالا است که به دلیل عفونت موجود رخ می دهد. کارکنان خانه سالمندان می دانند که چگونه زخم بستر را قبل از ایجاد مشکلات جدی سلامتی درمان کنند.

پرسش و پاسخ

پرستار باید برای پیشگیری از زخم بستر از چه چیزی استفاده کند؟

شما می توانید با تغییر مکان مکرر افراد سالمند برای جلوگیری از فشار بر روی پوست، از بروز زخم بستر جلوگیری کنید. سایر راهکارها شامل مراقبت مناسب از پوست، حفظ تغذیه مناسب و مصرف مایعات، ترک دخانیات، کنترل استرس و ورزش روزانه است.

چه نوع پانسمانی برای زخم بستر استفاده می شود؟

پانسمان هیدروکلوئید – حاوی ژلی است که رشد سلول های جدید پوست را در زخم تحریک می کند و در همان حال پوست سالم اطراف را خشک نگه می دارد.سایر انواع پانسمان – مانند فوم ها، لایه نازک و شفاف ، الیاف هیدروفیبر/ژلی، ژل ها و پانسمان های ضد میکروبی (آنتی بیوتیک) نیز ممکن است استفاده شوند.

سریع ترین راه برای از بین بردن زخم بستر چیست؟

زخم بستر زخم هایی هستند که در اثر فشار طولانی مدت روی پوست ایجاد می شوند. سریعترین راه برای از بین بردن زخم بستر، کاهش فشار، تمیز نگه داشتن زخم، مصرف آنتی بیوتیک و به کارگیری راه های درمانی دیگر است.

آیا زخم بستر در بیماران زوال عقل رایج است؟

اگر فردی برای مدت طولانی در یک حالت نشسته یا دراز کشیده باشد، زخم بستر ممکن است ایجاد شود. این زخم ها خطر خاصی برای افراد مبتلا به زوال عقل می باشند. برای هر فردی که از بیمار مبتلا به زوال عقل مراقبت می کند مهم است که در مورد زخم بستر بداند.