وقتی مایعاتی مانند خون در پا باقی بماند، قوزک، پایین زانو و کف پا از محتمل ترین نقاط برای تورم هستند. به این پدیده، ادما گفته می‌شود که معمولا در هر دو طرف بدن رخ می دهد و در سالمندان شایع تر است. این نوع تورم می تواند نشانه از یک مشکل جدی تر پزشکی هم باشد. با درک عامل اصلی و نشانه های ادما می توان درباره گزینه های درمانی و تغییراتی که می توان در سبک زندگی داد، با پزشک و پرستاران صحبت کرد تا به نگهداری هرچه ایمن تر و ساده تر سالمندان کمک کرد.
چرا ورم پا در سالمندان شایع است؟
به دلیل فعالیت های کمتر، ابتلای بیشتر به چند مشکل مزمن و داروهای مصرفی و خواص آنها در سالمندان باعث می شود که احتمال ابتلای سالمندان به ادما در مقایسه با افراد جوان تر بالاتر باشد. پرستار سالمند باید با نشانه های کلی و دلایل احتمالی ورم پا در سالمندان آشنا باشد تا بتواند از پیشروی و شکل گیری مشکلات جدی (که بعضی از آنها می تواند مهلک باشد) جلوگیری کند.
نشانه های ادما در سالمندان
نشانه های کلی ادما عبارتند از:
- تورم و پف کردن پوست پا
- پوست کشیده شده، تغییر رنگ یافته و درخشان
- خارش پاها
- خشکی مفاصل
- تغییر وزن
- باقی ماندن فرورفتگی در پوست، بعد از فشردن آن (که به آن چاله ادما هم گفته می شود)
دلایل ورم پا در سالمندان
دلایل بسیاری را در تحقیق به دنبال دلایل ورم پا در سالمندان می توانید پیدا کنید. ورم پا در سالمندان ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- تشکیل لخته خونی
- بی حرکتی (نشستن یا ایستادن طولانی مدت در یک حالت)
- جراحی
- وراثت
- حضور در ارتفاعات
- غذاهای ناسالم (وجود نمک زیاد در غذا)
- نارسائی مزمن کلیوی
- آرتریت روماتوئید
ورم پا در سالمندان می تواند نشانه ای از مشکلات دیگری باشد که ادما را به وجود آورده است و عبارتند از:
- تومور
- یائسگی
- آلبومین پایین (یک پروتئین در بدن که بر عملکرد عروق ریز تاثیر می گذارد)
- سیستم لنفاوی ناکارآمد
- ضعف یا آسیب دیدگی عروق پاها
- بیماری کبد
- نارسائی احتقانی قلب
داروهای زیر هم می تواند به ورم قوزک و کف پا در سالمندان منجر شود:
- مسدود کننده کانال کلسیم
- استروژن
- گروهی از داروهای دیابت، به نام تیازولیدیندیون
- استروئید
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (ایبوپروفن، آسپیرین، ناپروکسن و …)
- داروهای فشار خون بالا
- داروهای آلزایمر و پارکینسون شامل ممانتین و پرامیپکسول
اگر تنها در یک سمت بدنتان با تورم مواجه شدید باید بلافاصله با پزشکتان تماس بگیرید، چرا که ممکن است در اثر ترومبوز وریدی عمقی (تشکیل لخته خونی)، باشد و به درمان و مراقبت های فوری نیاز داشته باشد.
درمان ورم پا در سالمندان
باید بدانید که تمرکز اصلی در درمان ورم پای سالمندان، بر درمان عامل ایجاد ادما است. مدیریت مشکلات مزمنی مثل بیماری قلبی و کلیوی به کاهش تورم و احتمال بروز مشکلات ناشی از آن کمک می کند. در موارد شدید می توان از داروهای ادرارآوری مثل فوروزمید (لاسیکس) برای کمک تخلیه مایعات اضافی بدن از طریق ادرار استفاده کرد. اگرچه این داروها موثر هستند، اما می توانند تعادل الکترولیت (مواد معدنی) های مهم بدن مثل نمک، پتاسیم، منیزیم، کلراید و کلسیم را به هم بزنند. یک رژیم غذایی سالم و نظارت پزشک در دوره مصرف داروهای ادرارآور ضروری است.
پرستاران چطور می توانند در خانه سالمندان به مدیریت ورم پا در سالمندان کمک کنند؟
تغییرات کوچکی در سبک زندگی می تواند تاثیر قابل توجه و مفیدی بر بیماران مستعد ادما بگذارد. پرستارانی که وظیفه مراقبت از سالمندان را بر عهده دارند، می توانند برای پیشگیری از بروز درد و مشکلات جدی از این دستورالعمل ها پیروی کنند.
وعده های سالم و کم نمک غذا
بعضی غذاها مثل مارچوبه، جعفری، چغندر، انگور، سبزیجات پهن برگ، آناناس، کدو حلوایی، پیاز، تره فرنگی و سیر ذاتا ادرارآورد هستند و به ایجاد تعادل در مایعات بدن کمک می کنند. این مواد غذایی جدا از خاصیت ادرارآورشان، منابعی غنی از ویتامین ها، مواد معدنی، فیبر و آنتی اکسیدان هستند.
رژیم غذایی مناسب برای سالمندان هم بخش مهمی از حفظ سلامت قلبی و عروقی و کاهش آب بدن است. پرستاران باید سالمندان را به استفاده از سبزیجات تازه، مرکبات و محصولات بدون نمک دیگر ترغیب کنند. یادتان باشد که توصیه پزشکان به استفاده از حداکثر 2300 میلی گرم نمک در روز است
کمک به ورم پا با فشار درمانی (جوراب واریس یا بانداژ کشی)
پوشیدن جوراب واریس یا بانداژ کشی می تواند در کاهش ورم پا در سالمندان، به خصوص ورم قوزک و کف پا موثر باشد. فشار وارد بر این نقاط در طول روز از تجمع مایعات در آن جلوگیری می کند. باید با دستور پزشک اقدام به خرید مورد مناسبی کنید که بتواند فشار درست را بر پاهایتان وارد کند.
با دقت درباره ماساژ درمانی نیز تحقیق کنید.
اعمال فشار دقیق بر نقاط مد نظر نیز می تواند به افزایش گردش خون و جلوگیری از تجمع خون در پاها کمک کند. حتما قبل از مراجعه به یک پزشک مجرب و معتبر، با پزشک خودتان مشورت کنید. آنهایی که به فشار خون بالا یا ترومبوز وریدی عمقی مبتلا هستند و یا مستعد تشکیل لخته خونی هستند، باید دقت بیشتری در تحقیق درباره ماساژ داشته باشند. سالمندانی که پوست نازک و شکننده ای دارند، گزینه های خوبی برای ماساژ درمانی نیستند.
یک روند درمانی مناسب از پوستتان داشته باشید.
حتی اگر ورم پا در سالمندان تحت کنترل باشد، باز هم می تواند درد زیاد و اثر قابل توجهی بر پوستتان داشته باشد. حتما محل درگیر شده را تمیز، خشک و در وضعیت مناسبی حفظ کنید و با کفش و لباس مناسب از ترک خوردگی و آسیب دیدگی آن جلوگیری کنید. این آسیب دیدگی ها و زخم‌ها نه تنها دردناک هستند، بلکه به سادگی هم عفونی می شوند.
بالاتر قرار دادن عضو متورم
استراحت کردن و قرار دادن عضو متورم در ترازی بالاتر از قلب به پیشگیری از تجمع خون و بهبود جریان خون کمک می کند. بالاتر قرار دادن پاها در طول روز دشوار است، اما این گزینه آنقدرها هم دشوار نیست و روش ساده ای به شمار می رود. کمی بالاتر ماندن پاها در زمان خواب هم موثر خواهد بود و به کاهش ورم پا در سالمندان کمک می کند.
حرکت کردن
استفاده از پای ورم کرده معمولا دشوار است اما این کار به کاهش تورم و حذف مایعات انباشته کمک می‌کند. حتی کوچکترین حرکات و ورزش‌های سبک هم به گردش خون و تقویت سیستم قلبی و عروقی کمک می کند.
مصرف مایعات را مدیریت و محدود کنید.
مدیریت مقدار آب مصرفی در صورتی که یک مشکل پزشکی مزمن باعث ایجاد ورم شده باشد، اهمیت بسیاری پیدا می کند. پزشک در موارد شدیدی مثل ادمای ریوی ناشی از نارسایی شدید قلبی یا ادمای محیطی ناشی از بیماری پیشرفته کلیوی، مقدار مایعات مصرفی را محدود می کند. مواد غذایی بسیاری مثل هندوانه، سوپ، بستنی و ژلاتین، آب زیادی در خود دارند و آن را نیز باید در محدودیت های مایعات مصرفی سالمندان در نظر گرفت.
اگر ورم پا درمان نشود، چه می شود؟
باید برای درمان ادما و مراقبت های پزشکی به یک پزشک یا مرکز خدمات درمانی مراجعه کنید و اگر آن را درمان نکنید، می تواند تبدیل به یک ورم دردناک شود که سختی پیاده روی، خشکی پا، انقباض وخارش پوست، گردش خون ضعیف و کاهش کشسانی دیواره شریان ها، وریدها و مفاصل را به همراه بیاورد. تورم شدید کف پا، ساق و قوزک به زخم پوست و عفونت های خطرناکی مثل سلولیت منجر می شود. در صورتی که پرستار به وجود ادما شک کند، باید سریعا با پزشک در میان بگذارد. گاهی تغییر دارو می تواند به کنترل شرایط در سالمندان منجر شود.
سکون زیاد سالمندی که اخیرا تحت جراحی قرار گرفته باشد یا مشکل انعقاد خونی داشته باشد، یا مدام با درد و تورم پا درگیر بوده باشد، نشان دهنده احتمال ترومبوز وریدی عمقی (DVT) است. اگر لخته ایجاد شده در DVT حرکت کند و با رسیدن به ریه ها منجر به بروز آمبولی ریوی شود، به یک مشکل مهلک تبدیل می‌شود.
پیشگیری از ورم پا در سالمندان
موارد خفیف ادما (برای مثال ورم پا) در سالمندان معمولا خودشان از بین می روند، اما با انجام اقداماتی مثل بالاتر قرار دادن عضو متورم در ترازی بالاتر از قلب به تسریع این فرایند کمک می کند.
- ورزش، کشش، و حرکت در طول روز (به خصوص بعد از نشستن یا ایستادن طولانی مدت)
- پوشیدن جوراب واریس برای بهبود جریان خون
- بالاتر قرار دادن پاها
سوالات متداول
چه چیزی به ورم پا در سالمندان کمک می کند؟
بعضی نکات می تواند به کاهش تورم کمک کند:
- قرار دادن پاها در حالت درازکش بر روی بالش برای بالاتر قرار گرفتن پاها در مقایسه با تراز قلب
- ورزش دادن پاها
- داشتن یک رژیم غذایی کم نمک که به کاهش تجمع مایعات و تورم کمک می کند.
- پوشیدن جوراب واریس
آیا ادما یا تورم پا در سالمندان مهلک است؟
تورم ساق و قوزک پا در بعضی موارد طبیعی است اما اگر این مشکل به صورت ناگهانی، بدون دلیل یا به همراه نشانه های دیگری رخ دهد، باید با یک متخصص پزشکی صحبت کنید. بعضی مشکلاتی که به تورم پا منجر می شود، اگر تحت درمان قرار نگیرند می توانند مهلک باشند.
چه چیزی می تواند عامل تجمع مایعات در پاها باشد؟
اکثر موارد ادمای خفیف در سالمندان، عوارض جانبی داروهای فشار خون بالا، استروئید، دیابت یا استروژن است. موارد خفیف دیگر ادما می تواند ناشی از نشستن یا ایستادن طولانی مدت در یک حالت و یا خوردن غذاهای شور باشد.
آیا پیاده روی منجر به کاهش ورم پا می شود؟
حرکت و استفاده از عضلات عضو ورم کرده بدن، به خصوص پاها می تواند به پمپاژ خون جمع شده در پا به سمت قلب کمک کند.
در زمان تورم پا از مصرف چه غذایی خودداری کنیم؟
پزشکان برای کاهش ورم پا در سالمندان، خوردن فست فود، چیپس سیب زمینی و آب نبات را ممنوع می‌کند. میوه و سبزیجات، ستون اصلی ساختمان رژیم غذایی سالمندان را شکل می دهد.
آیا فشار خون بالا می تواند به ورم قوزک پا منجر شود؟
فشار خون بالا در سالمندان به ندرت به تورم کف پا یا قوزک منجر می شود، اما داروهای فشار خون مانند مسدودکننده کانال کلسیم می تواند باعث ایجاد ورم کف پا و قوزک شود.
چه داروهایی باعث ورم پا در سالمندان می‌شود؟
ورم پا در سالمندان می تواند عارضه جانبی بعضی از داروها باشد که برای مثال داروهای حاوی استروژن ممکن است باعث ایجاد ورم در قوزک و کف پا شود.
